ΒΒΚ - Τα ΝΕΑ ΜΑΣ

Τα βιώσιμα υλικά στις αστικές κατασκευές φαίνεται να κερδίζουν έδαφος, αλλά εγείρουν και προβληματισμούς

Μπορεί να έχουμε συνδέσει τα ξύλινα σπίτια με εικόνες από την εξοχή, ωστόσο, ίσως δεν αργήσουν να γίνουν η νέα πραγματικότητα στις αστικές κατασκευές ως ένα μέσο για να επιτευχθούν οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης που απαιτούν μετάβαση της οικοδομής από το τσιμέντο και τον χάλυβα σε βιώσιμα υλικά όπως το ξύλο και το μπαμπού. Μάλιστα, η συζήτηση γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρη μετά και τους αναθεωρημένους στόχους της ΕΕ για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από κτίρια. Από την άλλη πλευρά, τα συστήματα ξυλείας και ευρύτερα των βιώσιμων υλικών, θα πρέπει να καλύπτουν την αυξανόμενη ζήτηση, χωρίς διατάραξη του τοπίου και των αγροτικών κοινοτήτων. Για να αποφευχθεί ο αρνητικός αντίκτυπος υπάρχει άμεση ανάγκη δημιουργίας μίας παγκόσμιας πλατφόρμας συνεργασίας για κτίρια φιλικά προς τα δάση.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Έρης Δρίβα στο economix.gr, όπως αναφέρει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, για να υπάρξει πρόοδος στην απανθρακοποίηση στο δομημένο περιβάλλον, που σήμερα είναι υπεύθυνο για σχεδόν το 35-40% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, πρέπει να κατανοήσουμε κάποια κρίσιμα μεγέθη. Το πρώτο είναι ότι η αντιμετώπιση του ενσωματωμένου άνθρακα που είναι ζωτικής σημασίας. Ο ενσωματωμένος άνθρακας – οι εκπομπές που σχετίζονται με την κατασκευή ενός κτιρίου, σε αντίθεση με τη λειτουργία του – αντιπροσωπεύει περίπου το ήμισυ όλων των εκπομπών που σχετίζονται με το κτίριο. Όταν το κτίριο στέκεται, δεν μπορούν να γίνουν προσαρμογές, σε αντίθεση με τις λειτουργικές εκπομπές που μπορούν να βελτιωθούν με νέες τεχνολογίες και ανακαινίσεις.
Το δεύτερο μέγεθος είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των εκπομπών δομημένου περιβάλλοντος θα σημειωθεί στις πόλεις, οι οποίες έχουν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη μέσω νέων και κατασκευών και ανακαινίσεων. Αυτή η αναλογία πολλαπλασιάζεται επειδή η κατασκευή πόλεων έχει επί του παρόντος πολύ υψηλότερο αποτύπωμα άνθρακα ανά τετραγωνικό μέτρο. Αυτό οφείλεται στα υλικά (όπως σκυρόδεμα, χάλυβας και αλουμίνιο) με τα οποία κατασκευάζονται συνήθως τα αστικά κτίρια. Τέλος, γύρω στο 60-70% των ενσωματωμένων εκπομπών προέρχονται από το δομικό πλαίσιο των αστικών κτιρίων: χαλύβδινες δοκοί και υποστυλώματα, θεμέλια από οπλισμένο σκυρόδεμα, πλάκες και εγκατάσταση ανελκυστήρα. Αυτό ισχύει τόσο για ένα τετραώροφο κτίριο όσο και για ένα πολυώροφο εμπορικό ή οικιστικό κτίριο.
Αυτά τα επίπεδα επιβάρυνσης αποτέλεσαν το θεμέλιο για το «κίνημα» υπέρ της χρήσης ξυλείας και άλλων βιώσιμων υλικών. Η μαζική ξυλεία και άλλα δομικά υλικά βιολογικής βάσης μπορούν ενδεχομένως να εκτοπίσουν τις περισσότερες εκπομπές από τα δομικά πλαίσια αστικών κτιρίων από τη Ζανζιβάρη έως τη Στοκχόλμη. Εκατοντάδες αστικές δομές που βασίζονται σε βιολογικά υλικά αποτελούν παραδείγματα αυτής της εναλλακτικής λύσης.
Ωστόσο, ο «διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες».
Ο τρόπος με τον οποίο καλλιεργούμε, συλλέγουμε και επεξεργαζόμαστε βιολογικές ίνες (είτε ξυλεία, μπαμπού είτε φύλλα χουρμά) σε βιώσιμες δομές έχει μια σειρά επιπτώσεων. Πρόσφατες επιστημονικές εκθέσεις καταλήγουν σε αντικρουόμενα συμπεράσματα για τις εκπομπές που σχετίζονται με την ξυλεία και τα βιολογικά δομικά υλικά. Το «χειρότερο σενάριο» του «ισόβιου» άνθρακα από βιολογικά υλικά είναι σχεδόν ισοδύναμο με τη χρήση σκυροδέματος και χάλυβα.
Άλλες αξιόπιστες αναφορές δείχνουν πολύ χαμηλότερες εκπομπές από τα συμβατικά υλικά, με τα καλύτερα διαχειριζόμενα υλικά βιολογικής βάσης να προσφέρουν σημαντική αποθήκευση άνθρακα. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, τα κτίρια μπορούν να αποθηκεύσουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από αυτό που εκπέμπεται κατά την παραγωγή, δημιουργώντας καταβόθρες άνθρακα που αντισταθμίζουν τις λειτουργικές εκπομπές και εκτοπίζουν τις εκπομπές από συμβατικά υλικά.
Οι διαφορές αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα των συστημάτων προμήθειας. Οι φυσικοί πόροι και η χρήση γης, τα πρωτόκολλα διαχείρισης, οι τεχνολογίες παραγωγής, οι δεξιότητες και οι γνώσεις ποικίλλουν μεταξύ των χωρών, όπως επίσης και η ζήτηση για νέα αστικά κτίρια. Αυτή η πολυπλοκότητα του συστήματος αξιών, πολλαπλασιαζόμενη με την έντονη διακύμανση προσφοράς και ζήτησης από περιοχή σε περιοχή, απαιτεί κοινά συστήματα και συνεργασία. Σε αυτή τη βάση, προτάθηκε η δημιουργία μιας παγκόσμια πλατφόρμας πόρων για θετικά προς τα δάση κτίρια.
Τι μπορεί να γίνει άμεσα
Ένα πρώτο βήμα, που συστήνει η πλατφόρμα, είναι η προώθηση άμεσων δράσεων για μία οικοδομή χαμηλών εκπομπών. Τέτοιες δράσεις, που μπορούν να προχωρήσουν άμεσα, είναι, μεταξύ άλλων:
• Κίνητρα θετικά για το κλίμα στις εγκρίσεις οικοδομικών αδειών σε επίπεδο δήμων. • Ανάλυση, σε εθνικό επίπεδο, του αποτυπώματος άνθρακα του κτιρίου
• Εθνική απογραφή δασών, συμπεριλαμβανομένης και της δασικής παραγωγής
• Ανάλυση, σε εθνικό επίπεδο, της ροής υλικών
• Μεταρρύθμιση των οικοδομικών κωδίκων προκειμένου να απαιτούνται βιώσιμα υλικά, ειδικά στα αστικά κτίρια
• Πιλοτικά προγράμματα για δημόσια κτίρια χαμηλών εκπομπών, με χρήση ξύλου
• Κίνητρα για την ανάπτυξη ιδιωτικών επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν δομικές ύλες με βάση το ξύλο ή άλλα βιώσιμα υλικά.
Η ξύλινη πολυκατοικία στο Παρίσι, μία από τις πρώτες στην Ευρώπη
Ένα από τα σημαντικά παραδείγματα εφαρμογής βιώσιμων υλικών και συγκεκριμένα του ξύλου, στα αστικά κτίρια, είναι μία πολυκατοικία στο Παρίσι, μία από τις πρώτες του είδους της στην Ευρώπη, σύμφωνα με το Wallpaper.com. Η ξύλινη πολυκατοικία Wood Up, Σχεδιάστηκε από το γαλλικό αρχιτεκτονικό γραφείο LAN (Lan Architecture Network), με επικεφαλής τους Benoît Jallon και Umberto Napolitano, και αναπτύχθηκε από την REI Habitat, η οποία ειδικεύεται στο ξύλο.
Το Wood Up βρίσκεται δίπλα στον Σηκουάνα, ανάμεσα στο Παρίσι και το προάστιο Ivry, σε μια μακρινή αλλά γρήγορα αναπτυσσόμενη γωνία του 13ου διαμερίσματος. Η κατασκευή περιλαμβάνει μεγάλα παράθυρα που διαχωρίζονται από ξύλινες κολώνες και δοκάρια στο χρώμα της άμμου. Τα στρώματα ξύλου που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του συγκολλήθηκαν με είναι με τη διαδικασία κολλημένης πλαστικοποιημένης ξυλείας (glulam) είτε διασταυρούμενης ξυλείας (CLT), δίνοντάς του τη δομική αντοχή του σκυροδέματος. Όλο το ξύλο προήλθε από γαλλικά δάση και μεταφέρθηκε μέσω του Σηκουάνα. Οι εξωτερικές κολώνες είναι από έλατο Douglas, γνωστό για την αντοχή του στην υγρασία. Για τις εσωτερικές κολώνες αξιοποιήθηκε η οξιά που είναι φημισμένη για τη θλιπτική αντοχή της, δοκάρια είναι ελάτης, λόγω της ευκαμψίας τους. Μάλιστα, η LAN χρησιμοποίησε τα υπολείμματα ξύλου για την κατασκευή επίπλων. Σύμφωνα με έναν από τους επικεφαλής αρχιτέκτονες, στόχος τους ήταν όχι μόνο η δημιουργία ενός πρωτοποριακού και οικολογικού κτιρίου αλλά και ενός κτιρίου «εμβληματικού». Αν μη τι άλλο, οι αρχιτέκτονες κατάφεραν να φτιάξουν μία ελκυστική πολυκατοικία καθώς αρκετοί ενοικιαστές μετακόμισαν σε αυτή την άκρη της πόλης και κατοικούν στα 132 διαμερίσματα, που κυμαίνονται από στούντιο έως διαμερίσματα με τρία υπνοδωμάτια. Όλα τους διαθέτουν παράθυρα από το δάπεδο μέχρι την οροφή και βεράντες. Ορισμένες μονάδες έχουν χώρους καθιστικού διπλού ύψους. Η συνολική διάταξη είναι αρθρωτή, με μικρά διαμερίσματα πάνω από μεγαλύτερα, έτσι ώστε μια μέρα να μπορούν να συνδυαστούν (τα διαμερίσματα ενδέχεται να πουληθούν στο μέλλον). Αντί για κλιματισμό, το κτίριο επωφελείται από ένα εξελιγμένο σύστημα διαχείρισης θερμότητας. Οι βαθιές εξωτερικές κολώνες φιλτράρουν το ηλιακό φως που περνά από τα παράθυρα. Το γυαλί έχει ηλιακή επίστρωση, οι κουρτίνες έχουν ένα ανακλαστικό ασημί στρώμα και υπάρχει άφθονος φυσικός αερισμός.Μια αίσθηση κοινότητας είναι επίσης ενσωματωμένη στη δομή, με 500 τ.μ. κοινόχρηστης βεράντας, συμπεριλαμβανομένου ενός τεράστιου, μερικώς καλυμμένου χώρου στον όγδοο όροφο, όπου εκατοντάδες κάτοικοι μπορούν να συναντηθούν για να κάνουν γιόγκα, να παρακολουθήσουν μια παράσταση ή να ρίξουν ένα κόμμα. Τα λαχανικά και τα βότανα θα αναπτυχθούν σε έναν κοινόχρηστο κήπο στην ταράτσα.
Η ξύλινη πολυκατοικία, Wood Up, είναι το πολυαναμενόμενο αποτέλεσμα ενός διαγωνισμού του 2017, που χρηματοδοτήθηκε από την πόλη του Παρισιού και προέκυψε μέσα από τις δεσμεύσεις του COP21. Αποδεικνύει πώς οι κατασκευές από ξύλο βιώνουν μια αναγέννηση καθώς οι πόλεις αναζητούν τρόπους για να μετριάσουν την κλιματική αλλαγή. Όπως εξηγεί ο Napolitano, ένας από τους επικεφαλής αρχιτέκτονες, «το ξύλο είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον υλικό όσον αφορά τις εκπομπές άνθρακα, καθώς τα δέντρα συλλαμβάνουν άνθρακα στη διάρκεια της ζωής τους και συνεχίζουν να τον δεσμεύουν σε όλο τον κύκλο ζωής τους. Και δεν χρειάζεται να κατασκευάσετε το υλικό, απλά το μεταμορφώνετε ». Η διαχείριση των δασών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του Wood Up γίνεται με βιώσιμο τρόπο – για κάθε δέντρο που κόβεται, φυτεύεται ένα άλλο στην ίδια περιοχή. Ο ίδιος εκτιμά ότι το κτίριο θα εκπέμπει 80% λιγότερο άνθρακα από μια αντίστοιχη κατασκευή από σκυρόδεμα σε έναν κύκλο ζωής 50 ετών, εφόσον ληφθούν υπόψη ενέργειες όπως η μεταφορά του ξύλου από το ποτάμι και η ανακύκλωση των υπολειμμάτων.
Σύμφωνα με τον Napolitano, τα διάφορα ξύλα που χρησιμοποιήθηκαν για το Wood Up δοκιμάστηκαν επανειλημμένα για να αποδειχθεί ότι μπορούσαν να αντέξουν τη φωτιά για τουλάχιστον οκτώ ώρες. Οι εξωτερικές κολώνες του κτιρίου αποτελούνται από έναν πυρήνα ξύλου και ένα εξωτερικό στρώμα, με ένα άκαυστο πλαίσιο μεταξύ τους. Λεπτομέρειες όπως μεταλλικές ράχες σε κάθε επίπεδο έχουν σκοπό να εμποδίσουν τη φωτιά να κατευθυνθεί στην πρόσοψη. Όσο για το κόστος, το ξύλο είναι πιο ακριβό καθώς το κτίριο κόστισε 2.700 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, σε σύγκριση με 2.500 ευρώ που θα κόστιζε αν είχε χρησιμοποιηθεί σκυρόδεμα. Ωστόσο, όπως λέει ο αρχιτέκτονας «το υλικό αξίζει την επένδυση».